Mąkolno to prastara wieś istniejąca tutaj ponad 1000 lat. Z początku, aż do dziś, była to wieś rolniczo-przemysłowa. Była to też osada targowa, ze względu na wielkość i ważność w okolicy. Współistniała i współpracowała ona z grodem Grosena, późniejszym miastem Złoty Stok, który był wzmiankowany już w 527 roku, jako słowiańska osada z zamkiem i trzema słowiańskimi świątyniami.
Samo Mąkolno, które pierwotnie nazywało się Monkolin, zostało lokowane na prawie śląskim przez późniejszego księcia Władysława II Wygnańca, dzięki czemu najważniejsza rodzina we wsi zyskała godność dziedzicznych sołtysów i dużo ziemi na własność. Dzięki ich staraniom około 1200 roku w Mąkolnie powstała parafia.
Ta z kolei przyniosła wsi kościół parafialny, kapliczki, cmentarz parafialny, szkołę katolicką, a także sprawiła, że Mąkolno stało się jeszcze ważniejsze na tle pobliskich wsi.
Dzięki sołtysom powstało tu wiele budynków specjalnych i konstrukcji: dwór, gorzelnia, winiarnia, browar, restauracja, leśniczówka, folwark, gospoda, sklepy, jatki, szpital, karczma sądowa, karczma, szkoła, szkoła katolicka, tartak, cztery młyny wodne, sześć młynów prochowych, młyn gipsowy, stawy i kopalnie.
Sam sołtys, w swoim wolnym sołectwie – obecnym Hanyszowie – miał: karczmę sołecką, folwark sołecki, tartak, leśniczówkę, stawy, młyny wodne, kamieniołomy, kopalnie, wapiennik, warsztaty, sklep, jatki i piekarnię we własnym domu (obecne Mąkolno 118).
Około 1250 roku zakon cystersów staje się współwłaścicielem wsi. W 1335 roku po raz pierwszy wzmiankowana jest parafia w Mąkolnie, chociaż ta istniała już długo wcześniej.